مراقبت از دندان یکی از موثرترین راه‌حل‌ها برای جلوگیری از آسیب دیدن دندان‌ها و حفظ زیبایی و سلامت آن‌ها است. یکی از مشکلات و بیماری‌های شایع دهان و دندان، پوسیدگی دندان بوده که سن خاصی نداشته و ازکودکی تا بزرگ‌سالی رخ می‌دهد. این عارضه توسط باکتری خاصی در حفره دهان، با تولید اسیدی به نام اسید لاکتیک باعث تخریب مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر مینای دندان شده و درجات مختلفی از پوسیدگی را ایجاد می‌کند. در این شرایط با توجه به وسعت پوسیدگی دندان، ترمیم معمولی یا در شرایط حاد و وخیم، عصب‌کشی دندان تجویز می‌شود.
ساختار دندان
بهتره قبل از هر چیز با ساختار دندان آشنا شوید، دندان از دو بخش تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج همان کلاهک سفید رنگ داخل دهان بوده که با نام دندان می‌شناسیم و ریشه بخشی از دندان است که در داخل لثه و استخوان فک فرو رفته و تاج را ثابت نگه می‌دارد. تاج از مینا و عاج تشکیل شده که در واقع قسمت بیرونی را مینا و قسمت درونی را عاج می‌نامند. زیر عاج ناحیه‌ای به نام پالپ وجود دارد که درون آن رگ‌های خونی و اعصاب دندان قرار گرفته است. به عبارتی پالپ بافت نرم دندان بوده، که اگر پوسیدگی به این ناحیه برسد، تنها راه درمان، عصب کشی است.
عصب کشی دندان چیست؟
وقتی دندان دچار آسیب گسترده در ناحیه پالپ می‌شود، در شرایطی که آسیب با ترمیم‌های معمولی و سطحی قابل درمان نباشد، به سراغ روش تهاجمی‌تری به نام عصب کشی دندان (Root canal therapy) می‌روند. در این متد، متخصص درمان ریشه دندان، بافت پالپ که حاوی عروق و اعصاب بوده و درداخل کانالهای دندان قرار دارد را، کاملا تخلیه کرده و پس از پاکسازی و ضدعفونی با موادی به نام گوتاپرکا، حفره دندان را پر می‌کند. به این روش درمانی که برای مداوای عفونت ریشه دندان صورت می‌گیرد، در اصطلاح روت کانال نیز گفته می‌شود.
نحوه عملکرد روت کانال
برای انجام عصب کشی دندان، ابتدا درجه پوسیدگی و میزان آسیب به پالپ دندان، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پوسیدگی سطحی و کم، مینای دندان آسیب می‌بیند و علائمی مانند درد ندارد، اما گاهی اوقات عفونت هسته دندان، رخ می‌دهد که با علائم شدید و غیر قابل تحملی همراه است. در پوسیدگی شدید، قسمت عاج درگیر عفونت شده و با درد خفیف در هنگام خوردن شیرینی جات و نوشیدن مایعات مواجه می‌شویم، برای جلوگیری از خرابی بیشتر یا کشیدن دندان، از روش عصب کشی، جهت درمان ریشه دندان، استفاده می‌کنند. در این شرایط، با کمک متد روت کانال، کلیه بافت‌های عفونی و اعصاب تخلیه شده و در نهایت با مواد مناسب، دندان را پر می‌کنند. بعد از اتمام کار به صلاح دید دندانپزشک در صورتی که بافت زیادی از دندان برداشته شده باشد، معمولا از روکش دندان به عنوان آخرین مرحله درمان استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است در درمان ریشه دندان‌های جلو برای ترمیم از کامپوزیت استفاده می‌شود، در نتیجه ممکن است نیازی به روکش نداشته باشد.
مراحل عصب کشی دندان
برای درمان عفونت پالپ دندان، باید باکتری‌ها و بافت‌های صدمه دیده برداشته شوند. اگر به موقع به داد دندان نرسید محکوم به کشیدن آن خواهید بود. نحوه عصب کشی دندان که با نام اندو نیز شناخته می‌شود، شامل مراحل زیر است:
- تشخیص میزان عفونت ریشه دندان توسط پزشک و با کمک دستگاه رادیوگرافی.
- مصرف آنتی بیوتیک در صورت وجود عفونت و التهاب در دندان.
- تزریق مواد بی حسی .
- سوارخ کردن عاج دندان توسط دستگاه فرز توربین و دسترسی به کانال دندان.
- خروج بافت‌های عفونی و اعصاب کشی دندان با کمک ابزاری به نام دریل و فایل تا تخلیه کامل کانال.
- پر کردن کانال با مواد مخصوص و نفوذ ناپذیر کردن دندان در مقابل باکتری‌ها.
- روکش دندان جهت محافطت از تاج باقی مانده و جلوگیری از خطر شکستن آن.
معمولا دندان‌ها بین 1 تا 4 کانال داشته و بر حسب تعداد کانالهای یک دندان، جلسات درمان ریشه می‌تواند بین 2 تا 3 جلسه به طول انجامد.
علائم دندانی که نیاز به روت کانال دارد؟
نشانه‌های مختلفی می‌توانند هشدار دهند که، دندان نیاز به درمان ریشه دارد، از آن جمله موارد زیر می‌باشند:
- هرگونه درد و یا ورم لثه
- ریزش پرشدگی های قدیمی یا ترک خوردن آن‌ها
- درد شدید ناشی از خوردن مایعات سرد یا گرم
- سیاهی قسمتی از دندان یا لق شدن آن
در صورت بروز هریک از این علائم، باید سریعا خود را به متخصص ریشه دندان برسانید. تا بتوانید در اسرع وقت دندان خود را از آسیب بیشتر در امان نگه‌دارید.
چه دندان‌هایی نیاز به روت کانال دارند؟
عصب کشی دندان زمانی انجام می‌گردد که، عصب دندان یا همان بافت پالپ، آسیب جبران ناپذیری دیده و چاره‌ای به جز تخلیه و پاکسازی آن و ترمیم با مواد مخصوص وجود نداشته باشد. علت‌های مختلفی باعث صدمه پالپ دندان می‌شوند که عبارتند از:
- شکستن دندان طی یک حادثه مانند تصادف، زمین خوردن یا بازی.
- پوسیدگی عمیق دندان که درمان نشده و به پالپ آسیب زده.
- ایجاد عفونت براثر نشت، پرکردگی قدیمی یا نامناسب در زیر پالپ.
مجرای فرعی ریشه دندان
مجرای فرعی ریشه دندان ( Accessory Canal ) بخشی از آناتومی پیچیده دندان بوده که احتمال دارد در درمان ریشه یا همان عصب کشی دندان، از چشم دندانپزشک دور بماند. سیستم ریشه دندان حاوی رگ‌های خونی، اعصاب و بافت‌های همبند و بسیار پیچیده است و شبیه ریشه گیاهان می‌تواند انشعابات زیادی داشته باشد. این انشعابات فرعی می‌توانند، در نواحی که ریشه‌های دندان با هم پیوند می‌خورند یا در حوالی یک سوم انتهایی ریشه، یا در هر جای دیگر در طول مجرای ریشه اصلی قرار گرفته باشند. گاهی تشخیص و تمیز کردن این مجراها برای متخصص ریشه دندان، بسیار سخت است. اگر بافت عفونی در داخل یکی از آن‌ها باقی بماند می‌تواند منشا عفونت جدید و مشکلات بعدی باشد.
هزینه درمان ریشه
هزینه عصب کشی دندان، به میزان پوسیدگی و خرابی دندان، تعداد کانالهای دندان، هزینه پرکردن، رادیوگرافی و همچنین هزینه روکش دندان بستگی دارد. هر چه تعداد کانال‌هایی که باید عصب کشی شوند بیشتر باشد، به طبع قیمت عصب کشی نیز بیشتر می‌شود. مثلا درمان ریشه دو کانال با 4 کانال فرق دارد، همچنین به دلیل اینکه دسترسی به دندان‌های عقبی سخت‌تر است، احتمالا هزینه درمان ریشه دندان عقل، گران‌تر از دندان جلو است.
عوارض عصب کشی دندان
روت کانال یک روش درمانی جهت حفظ دندان‌های شما است، بنابراین قاعدتا نباید عوارضی به همراه داشته باشد، اما گاهی اوقات، آنتی بیوتیکها موثر نبوده و باعث ایجاد آبسه در دندان می‌شوند یا آسیب وارده به بافت نرم پالپ دندان، بیش از حد عمیق بوده و مینای دندان شما برای تحمل عصب کشی بسیار ضعیف است، این عوامل در کنار عدم مهارت دندانپزشک می‌تواند منجر به از بین رفتن دندان شود، مواردی که می‌تواند به دلیل عدم تبحر دندانپزشک رخ دهد، عبارتند از:
- عدم پاک سازی مناسب و باقی ماندن عفونت در کانال و بروز آبسه در ریشه دندان
- تضعیف ریشه دندان در اثر برداشتن بخش زیادی از دندان بدون هیچ ضرورتی
- عدم تشخیص کانال فرعی دندان توسط پزشک و باقی‌ماندن عفونت در دندان
- استفاده از ابزار و ادوات آلوده
انتخاب متخصص ریشه دندان حرفه‌ای و با تجربه یکی از مهم‌ترین عوامل، در فرآیند انجام عصب کشی دندان به شمار می‌آید، تعلل در این امر می‌تواند برای شما پشیمانی به همراه داشته باشد.
عمر مفید دندان پس از درمان ریشه
دندانی که عصب کشی شده نیاز به مراقبت و نگهداری بیش از گذشته دارد، اگر چه شما با استفاده از روکش دندان می‌توانید استحکام و عمر دندان را افزایش دهید، اما اگر بعد از روت کانال بهداشت دهان و دندان خود را رعایت نکنید، قطعا دچار مشکلاتی همانند عفونت، خواهید شد. در صورتی از دندان‌های خود به خوبی مراقبت کنید و از مصرف برخی از مواد غذایی و تنقلات مانند پاستیل، آبنبات، تخمه و … بپرهیزید، می‌توانید عمر مفید دندان عصب کشی شده خود را به بیش از 10 سال برسانید.
مراقبت‌های پس از درمان ریشه
هنگامی که مراحل عصب کشی دندان کامل شد، باید به مدت چند روز از دندان آسیب دیده به خوبی مراقبت کنید، در این مرحله رعایت موارد زیر می‌تواند در ماندگاری دندان شما تاثیرگذار باشد:
- بعد از انجام عصب کشی دندان، از جویدن غذا با دندان ترمیم شده خودداری کرده و وقتی بی‌حسی از بین رفت، از غذاهای نرم که جویدن آن‌ها نیاز به فشارآوردن بر روی دندان ندارد، استفاده نمائید.
- در چند روز اول شما در ناحیه عصب کشی شده، احساس درد را تجربه می‌‌کنید، که بدون شک پزشک برای تسکین درد شما داروهایی مانند: آسپیرین، استامینفون و ایبوپروفن را تجویز خواهد کرد.
- آنتی بیوتیک‌هایی که توسط پزشک برای شما در نظر گرفته شده، به پیشگیری از عفونت احتمالی، بسیار کمک خواهد کرد به شرط آنکه سر وقت و تا آخرین قرص را مصرف نمائید.
- مراقبت و رعایت اصول بهداشت دهان ودندان در مورد دندان عصب کشی شده به اندازه دندان‌های سالم ضروری است، تا مجدد در معرض عفونت و پوسیدگی قرار نگیرد.
- استفاده از مسواک و مخصوصا نخ دندان در هر وعده غذایی بسیار اهمیت دارد، چرا که می‌تواند از تجمع ذرات مواد غذایی در اطراف دندان عصب کشی شده ممانعت نماید.
- از خمیر دندان حاوی فلوراید برای شستشوی دندان‌ها استفاه کنید.
پروسه درمان ریشه دندان چندان دشوار و پیچیده نیست و تقریبا به جز چند روز اول برای شما محدودیتی ایجاد نمی‌کند، بعد از این مدت ش ما می‌توانید به زندگی عادی برگردید.
علت عصب کشی مجدد دندان ترمیم شده چیست؟
گاهی روند بهبودی دندان روت کانال شده، بر طبق انتطار پیش نرفته و نیاز به درمان مجدد پیدا می‌کند. دلایل موفق نبودن عصب کشی دندان می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- تنگی و انحنای مجرای ریشه دندان باعث شده که بخشی از آن در زمان عصب کشی اولیه خوب پاکسازی و تمیز نشده باشد.
- پیچیدگی ساختار آناتومی ریشه دندان، مانند انشعاب‌های فرعی مجرای ریشه در درمان انجام شده شناسایی نشده است.
- اتصال روکش بعد از عصب کشی با تاخیر انجام گردد.
- بخش عصب کشی شده توسط بزاق دهان آلوده و مجدد دچار عفونت گردیده است.
- عدم مراقبت صحیح و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان، باعث پوسیدگی مجدد ناحیه ترمیم شده می‌گردد.
- شکستن، ترک خوردن یا شل شدن روکش دندان می‌تواند باعث ورود عفونت مجدد به دندان شود.
علائم عفونت دندان عصب کشی شده
اگر پس از چند روز از عصب کشی دندان، هنوز در ناحیه جراحی شده درد و تورم احساس شود، در واقع یک هشدار مهم و به معنی عفونت دندان عصب کشی شده می‌باشد. از مهم‌ترین علائم عفونت دندان و لثه پس از عصب کشی کردن، می‌توانیم موارد زیرا را نام ببریم:
- تورم غدد گردن
- قرمزی و تورم لثه
- تب
- درد در هنگام حرکت فک و غذا خوردن
- احساس درد شدید در هنگام نوشیدن مایعات سرد و گرم
- تغییر رنگ دندان
- لقی دندان و تورم فک و گونه
- نفوذ باکتری‌ها و ویروس‌ها به پالپ دندان و چرک کردن این ناحیه
در صورت بروز هر کدام از مواردی که ذکر شد، باید در سریع‌ترین زمان ممکن، خود را به مطب پزشک برسانید.
کلام آخر
چند روز پس از فرآیند درمان ریشه باید به دندانپزشک خود مراجعه کرده و به بررسی دندان عصب کشی شده بپردازید. دندانپزشک با کمک اشعه ایکس تصاویری تهیه خواهد کرد تا نتیجه دندان روت کانال شده را مورد ارزیابی قراردهد و مطمئن شود که بطور کلی از بین رفته است. بعد از این مرحله اقدام به پر کردن دائمی دندان شما می‌کند و در نهایت یک روکش دندان جدید برای محافظت از ریشه دندان شما استفاده می‌نماید، تا علاوه برمراقبت از دندان، مطمئن شود که هیچ عفونتی نمی‌تواند به ریشه راه پیدا کند.
پرسش و پاسخ
1) عصب کشی دندان چیست؟
عصب کشی دندان یک روش درمانی است که در آن، بخش داخلی و نرم دندان که به آن پالپ دندان می‌گویند و ریشه و عصب دندان در آن قرار دارد را، از عفونت پاکسازی و تمیز کرده و سپس حفره ایجاد شده را با مواد مخصوصی به نام گوتاپرکا پر می‌کنند و در نهایت با یک روکش از ریشه دندان محافظت می‌نمایند.
2) آیا عصب کشی درد دارد؟
برای پاسخ به این سوال باید آستانه تحمل درد هر شخص را در نظر بگیریم، درد دندان بعد از عصب کشی به کمک داروهای مسکن قوی که این روزها وجود دارند، قابل کنترل بوده و معمولا درد چندانی در هنگام عصب کشی حس نمی‌شود. تنها درد عصب کشی دندان، تزریق آمپول بی‌حسی است، این درد نیز بسیار جزئی و بیشتر شبیه سوزش بوده و به عواملی چون تبحر دندانپزشک در تزریق آمپول و همچنین طاقت بیمار بستگی دارد.
3) آیا استفاده از روکش دندان بعد از روت کانال لازم است؟
تقریبا تمام دندانپزشکان بعد از انجام درمان ریشه به بیمار توصیه می‌کنند، برای استحکام بیشتر دندان از روکش استفاده نمایند. در زمان انجام عصب کشی، قسمت زیادی از دندان برداشته شده و با مواد مخصوص پر می‌شود، بنابراین دندان ضعیف شده و ممکنه با جویدن غذا دوباره آسیب دیده و بشکند. برای همین باید از روکش دندان استفاده کنید.
4) عمر دندان عصب کشی شده چقدر است؟
در درمان ریشه عمر مفید یک دندان عصب کشی شده بین 10 سال تخمین زده می‌شود، البته می‌توانید با استفاده از روکش دندان و رعایت اصول بداشت دهان و دندان، ماندگاری دندان را تا 15 سال افزایش دهید.
5) چند روز بعد از عصب کشی، دندان را پر کنیم؟
در زمانی که میزان آسیب به پالپ دندان زیاد نیست و عفونت سطحی و ساده است، عصب کشی در یک جلسه تمام می‌شود، اما گاهی اوقات سطح آسیب دیده گسترده‌تر بوده و متخصص نیاز دارد که کانالهای بیشتری را پاکسازی نماید، در نتیجه تعداد جلسات مورد نیاز برای درمان ریشه بیشتر می‌شود. بنابراین پزشک پس از این که مطمئن شد، عفونت و التهاب کاملا از بین رفته، اقدام به پر کردن دندان و گذاشتن روکش می‌نماید.
6) عصب کشی دندان در خانه به چه صورت است؟
در واقع روش‌هایی که به کمک آن‌ها می‌توانید به طور موقت درد را تسکین داده و آرامش بیابید را، عصب کشی در خانه گویند. اما باید بدانید که این راه‌کارها همگی موقتی بوده و فقط به مقدار خیلی ناچیز از درد شما می‌کاهد و باید در اسرع وقت به مطب دندانپزشک مراجعه نمائید. از روش‌های متدوال عصب کشی خانگی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کمپرس آب سرد
- ترکیب زردچوبه و آب جهت تسکین درد
- ماساژ روغن درخت چای بر روی موضع
- استفاده از آب نمک با خواص ضد عفونی کننده‌ای قوی
