یکی از شایع‌ترین زخم‌های دردناکی که در نواحی مختلف دهان و زبان پدیدار می‌گردد، آفت دهان است. این زخم‌ها خود به خود در عرض یک یا دو هفته از بین می‌روند، با این وجود اغلب افراد به دلیل دردناک بودن این زخم‌ها و مشکلانی که برای خوردن و آشامیدن ایجاد می‌کنند، به دندانپزشک مراجعه کرده و سعی می‌کنند تا درکوتاه‌ترین زمان ممکن این معضل را برطرف کنند. پیدا کردن راه حلی که بتوان آفت دهان را در اسرع وقت بهبود داد، همچنین بررسی علت وقوع و نحوه پیشگیری از بروز این مشکل، از جمله مواردی است که در این بلاگ به آن‌ها خواهیم پرداخت.
آفت دهان چیست؟
زخم دهانی یا آفت دهان، درواقع حفره و تاولی است که در مخاط دهان ایجاد می‌گردد و لایه‌ی بالایی سلول‌ها را تجزیه می‌کند. رنگ برخی آفت‌ها قرمز و اغلب سفید هستند و در میان خود سلول‌های مرده را نگه می‌دارند. این تاول‌ها ممکن است به صورت زخم‌های برجسته و پر از مایع شفاف هم دیده شوند. این دایره‌های کوچک و سفید عموما دردناک بوده و در هنگام خوردن و آشامیدن و حتی گاهی حرف زدن اختلال ایجاد می‌کنند. آفت‌ها عموما مسری نیستند اما افرادی که در خانواده خود سابقه بروز آفت را دارند اغلب به آن مبتلا می‌گردند.
علل بروز آفت دهان چیست؟
در گذشته علت بروز آفت دهان را نوعی ویروس می‌دانستند، اما امروز علت وقوع این عارضه را اختلال در سیستم ایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک شناسایی کرده‌اند. آفت دهان در واقع نوعی بیماری سیستم ایمنی بوده که در آن سلول‌های دفاعی بدن به بخشی از مخاط دهان حمله کرده و باعث ایجاد زخم می‌شوند. به جز این، کارشناسان با بررسی شرح حال و گزارش‌هایی که از افراد درگیر با آفت دریافت کرده‌اند، فهرستی از دلایل ایجاد این عارضه را ارائه نموده‌اند، که عبارتند از:
- گاز گرفتن دهان
- پروتزهای نامناسب
- آسیب به بافت داخلی دهان در حین پرکردن دندان
- مسواک زدن غلط و محکم
- حساسیت به مواد غذایی مانند: شکلات، قهوه، توت‌فرنگی، تخم مرغ، آجیل، پنیر، غذاهای تند یا اسیدی
- سوختگی ناشی از نوشیدنی‌های گرم
- خمیر دندان و دهانشویه حاوی سدیم لوریل سولفات
- وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری، عامل اصلی زخم معده
- اظطراب و فشار عصبی
- تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی
- کمبود ویتامین گروه B
- کمبود آهن و روی
- بیماری‌های مزمن مثل سلیاک، بهجت، ویروس ایدز و کولیت اولسراتیو
- مصرف داروهای مسدودکننده بتا یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- عوامل ژنتیک و وراثت
- سیگار کشیدن
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- پاسخ آلرژیک به باکتری‌های خاصی در بدن
جالب است بدانید این مشکل در میان بانوان شایع‌تر بوده و بیشتر مواقع کل افراد خانواده به زخم‌های عودت کننده کانکر مبتلا می‌گردند و علت بروز آن می‌تواند، وراثت یا عاملی مشترک در محیط مانند برخی غذاها یا مواد حساسیت‌زا باشد. با تمام عواملی که بر شمردیم هنوز علت اصلی بروز آفت دهان نامشخص است.
علائم ناشی از بروز آفت دهان
اگر هم زمان با بروز زخم‌های دهانی علائم دیگری مثل احساس مریضی یا ضعف ندارید، می‌توانید مطمئن باشید که مشکل ایجاد شده آفت دهان است، اما در صورتی که علائم ایجاد شده کمی متفاوت هستند، حتما باید به متخصص مراجعه نمائید تا سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و زخم را معاینه کند. گاهی لکه‌های سفید رنگ و بزرگ که روی سقف دهان ایجاد می‌شوند، ممکن است نشانه عفونتی به نام برفک باشند، که ریشه یک بیماری دهان و دندان است و حتما باید توسط دندانپزشک متخصص مورد بررسی و درمان قرار گیرد. معمولا بروز آفت دهان با علائم خاصی همراه است که با دانستن این نشانه‌ها می‌توان در اسرع وقت برای جلوگیری از پیشروی و درمان این عارضه اقدام کرد. برخی از این علائم به صورت زیر است:
- ایجاد تاول یا زخم با حاشیه قرمز و مرکز سفید رنگ بر روی زبان، لب، گونه‌ها و سقف دهان
- وجود درد دائمی بدون خوردن غذا و نوشیدنی
- بروز درد و سوزش ناگهانی در صورت خوردن مرکبات یا فلفل
- احساس سوزن سوزن شدن و خشکی در محل تاول
- وجود دو تا سه زخم هم زمان در دهان
انواع آفت دهانی
آفت‌های دهانی به 3 دسته تقسیم می‌شوندکه عبارتنداز:
آفت دهانی کوچک
به شایع‌ترین نوع آفت دهان که بسیار کوچک و به اندازه نوک مداد بوده ( عمق کمتر از 10 میلی متر) و معمولا در داخل گونه‌ها، لثه‌ها و روی زبان ایجاد می‌شوند، آفت مینور می‌گویند. تقریبا 80 تا 85 درصد آفت‌هایی که ایجاده می‌شوند، از این نوع بوده و هر سری در نقاط مختلف ، بین 5 تا 6 عدد آفت به صورت هم زمان، ایجاد می‌گردد. در آفت مینور اسکار ایجاد نشده و بعد از یک تا دو هفته نیز بهبود می‌یابند.
آفت‌های دهانی بزرگ
آفت دهانی ماژور یا بزرگ کمتر شایع بوده و حدود 10 درصد موارد را شامل می‌شود. این نوع دردناک‌تر و عمیق‌تر از مینور است و معمولا بیشتر از 10 میلیمتر عمق دارد. اگر آفت ماژور بیش از حد بزرگ نباشد، معمولا گرد و با حاشیه‌های مشخصی دیده می‌شود، اما اگر خیلی بزرگ باشند، لبه‌های آن‌ها شکل نامنظمی به خود می‌گیرند. دوره درمان این آفت حدود 6 هفته طول کشیده و ممکن است اثرات زخم به صورت مشخص بر جای بماند.
آفت ویروسی هرپتی
آفت هرپتی یا شبه تبخال بسیار نادر است و بیشتر برای بزرگ‌سالان اتفاق می‌افتد. نکته قابل تامل این است که آفت ویروسی هرپتی با ویروس تبخال هیچ ارتباطی نداشته و تنها شباهت ظاهر زخم‌های ایجاد شده، باعث می‌شود که با نام آفت شبه تبخال معرفی گردد. معمولا زخم‌های ناشی ازاین نوع آفت دهان، خوشه‌ای و کوچک بین 10 ال 100 عدد هستند، عمق آن‌ها کمتر از یک میلیمتر بوده و می‌توانند با زخم‌های کناری خود ادغام شده و زخم بزرگ‌تری را ایجاد نمایند. آفت ویروسی هرپتی لبه‌های نامشخصی داشته و بدون ایجاد اسکار در عرض 15 روز بهبود می‌یابند.
چند توصیه برای جلوگیری از بروز آفت دهان
اگر جزو افرادی هستید که دائم با آفت دست و پنجه نرم می‌کنید، ممکن است توصیه‌های زیر برای شما مسمر ثمر باشد:
- رژیم غذایی‌تان را اصلاح کنید، غذاهایی که دهان شما را تحریک می‌کنند یا به آن‌ها حساسیت دارید، کمتر مصرف کنید. به طور مثال از خوردن آجیل، انواع غذاها و تنقلات شور، ادویه‌های خاص و میوه‌های اسیدی مانند آناناس، گریپ فروت و پرتقال پرهیز نمائید.
- استفاده از غلات کامل، میوه و سبزیجات می‌توانند کمبود مواد مغذی بدن شما را تامین کرده و از بروز آفت جلوگیری کنند.
- رعایت بهدات دهان و دندان، استفاده مرتب از مسواک و نخ دندان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. از خمیر دندان و دهانشویه حاوی سدیم لوریل سولفات، استفاده نکنید.
- از دهان خود در مقابل درمان‌هایی چون ارتودنسی محافظت نمائید، از دکتر خود درخواست واکس‌های پوشاننده لبه تیز ارتودنسی را بنمائید.
- اگر علت آفت دهانی شما استرس است، می‌توانید با کمک مدیتیشن یا تصویر سازی هدایت شده و … به کاهش استرس خود کمک نمائید.
- مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌هایی مانند زینک، ویتامین‌های گروه B، مکمل آهن
درمان آفت دهان با استفاده از دارو
برای درمان آفت دهان، یکسری داروهای موضعی وجود دارند که به کاهش درد، التهاب و التیام زخم کمک می‌کنند.
ضد دردهای موضعی ( ژل آفت دهان )
ژل‌هایی مانند بنزوکائین یا لیدوکائین را برای تسکین درد باید مستقیما روی ناحیه زخم شده قرار داد.
ضد التهاب موضعی
داروهای استروئیدی مانند تریامسینولون استوناید یا فلوسینونید، التهاب زخم‌های کانکر را به شدت کاهش می‌دهند و یکی از درمان‌های موثر محسوب می‌شوند. اما باید توجه داشته باشید که حتما باید با دستور و تجویز پزشک مورد استفاده قرار گیرند.
آنتی بیوتیک‌های موضعی
زمانی برای درمان آفت دهانی آنتی بیوتیک تجویز می‌شود که، احتمال عفونی شدن آفت با باکتری وجود داشته باشد. قرمزی، پوسته پوسته شدن، ترشحات چرکی یا تب از نشانه‌های چنین عفونتی هستند.
دهانشویه
برخی دهان‌شویه‌ها مانند کلرهگزدین هم می‌توانند التهاب بافت‌های آفت دهان را کم کرده و باعث تسریع بهبودی شوند، اما متاسفانه استفاده از آن‌ها تعداد دفعات بروز آفت را کاهش نمی‌دهد.
قرص هیدروکورتیزون
درد ناشی از آفت دهان به کمک قرص هیدروکورتیزون کاهش یافته و به مرور از بین می‌رود. این قرص فقط با تجویز و نسخه پزشک قابل تهیه و استفاده است.
درمان آفت با روش‌های خانگی
بسیاری از افراد ترجیح می‌دهندکه به جای استفاده از داروهای شیمیایی از روش‌های خانگی اقدام به درمان آفت دهان خود نمایند. این روش‌ها می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند، که شامل موارد زیر می‌باشند:
شستشو با آب نمک
کافی است با محلول آب نمک چندین بار در روز اطراف زخم را شستشو دهید تا روند بهبودی تسریع گردد.
ماست پروبیوتیک
با استفاده از ماست پروبیوتیک می‌توانید مانع از عبور باکتری‌های نامناسب در بدن و دهان شده و به مرور درد ناشی از آفت دهان کاهش پیدا می‌کند. همچنین خنکی و لطافت ماهیت ماست به کاهش سوزش و التهاب زخم کمک می‌کند.
شیرین بیان معجزه درمان
یکی از مواد موثر در درمان آفت زبان و دهان، استفاده از شیرین بیان به صورت دهانشویه است. با یک بار امتخان کردن این محلول به خوبی می‌توانید تاثیر معجزه آسای آن را درک کنید.
جوش شیرین
استفاده از محلول آب و نمک و جوش شیرین نیز برای کاهش درد زخم آفت بسیار موثر باشد.
چای سیاه
تانن موجود در چای، در کاهش درد بسیار موثر است. شما می‌توانید چای کیسه‌ای را روی زخم بگذارید یا چای سرد شده را به صورت دهانشویه غرغره کنید.
استفاده از آلوئه ورا
شستشوی زخم آفت با آب آلوئه ورا می‌تواند به تسکین درد و تسریع روند بهبودی کمک کند.
استفاده از کپسول ویتامین E
در این روش باید مواد داخل کپسول را روی محل زخم بریزید، محتویات کپسول ویتامین E باعث ایجاد یک پوشش بر روی آفت شده و با جلوگیری از عفونت بیشتر، به کاهش دوره درمان کمک خواهد کرد.
گیاه مریم گلی
این گیاه همواره به عنوان یک ماده از بین برنده میکروب، ویروس و کاهنده التهاب شناخته می‌شود، برای همین در درمان آفت دهان با کاهش درد و التهاب به درمان سریع زخم کمک می‌کند. کافی است مقداری از آن را در آب بجوشانید و بعد از خنک شدن روزی 2 الی 3 بار به عنوان دهانشویه استفاده نمائید.
پراکسید هیدروژن
پراکسید هیدروژن یک ماده ضدعفونی کننده است که با از بین بردن باکتری‌ها به درمان آفت دهان کمک می‌کند. برای این کار باید پراکسید هیدروژن 3 درصد را با مقدار مساوی آب مخلوط کرده و با کمک پد پنبه‌ای برروی زخم قرار دهید.
سخن آخر
زخم‌های ناشی از آفت دهان معمولا موضوع نگران کننده‌ای نیستند و به مرور زمان طی یک یا دو هفته خود به خود درمان می‌شوند. اما درد و سوزش ناشی از این عارضه می‌تواند بسیار عذاب دهنده باشد، به همین منظور شما می‌توانید با استفاده از راه کارهایی که برشمریم به کاهش درد و التهاب و سهولت درمان کمک نمائید. دقت داشته باشید اگر همزمان با ایجاد زخم دهانی، دچار خستگی و احساس بیماری شدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کرده و علت را بررسی نمائید.
سوالات متداول
1) آفت دهان یا زخم کانکر چیست؟
آفت دهان یا زخم کانگر، که با نام تخصصی ( Aphthous Stomatitis ) هم شناخته می‌شود، ضایعه کوچک و کم عمق بوده، که روی بافت‌های نرم دهان، زبان یا پایه لثه ایجاد می‌شود. آفت دهان خود را به شکل زخمی سفید یا زرد با یک مرز سرخ پررنگ و ملتهب نشان می‌دهد. آفت ها معمولا بسیار کوچک و در حد چند میلیمتر هستند، اما گاهی اندازه آن‌ها به یک سانتی‌متر یا بیشتر هم می‌رسد.
2) چه افرادی مستعد ابتلا به آفت دهان هستند؟
هر کسی می‌تواند با آفت دهان درگیر شود، اما طبق تحقیقات انجام شده، تعداد خانم‌هایی که به زخم‌های دهانی مبتلا می‌شوند بیشتر از آقایان بوده و این آمار در دوران بارداری و قاعدگی بالاتر هم می‌رود. ایجاد آفت در دوران کودکی هم دیده شده اما اغلب افراد برای اولین بار در سنین نوجوانی یا اوایل جوانی زخم‌های دهانی را تجربه می‌کنند. اشخاصی که در حال گذراندن شیمی درمانی هستند هم مستعد درگیری با آفت دهان بوده و معمولا این افراد دچار التهاب شدید، خونریزی و زخمی به نام موکوزیت می‌شوند.
3) آیا آفت دهان با علائم خاصی همراه است؟
در اکثر مواقع آفت زبان و دهان دارای علائم جزئی و شایع از جمله، زخم روی زبان و سقف دهان یا عفونت دندان هستند. اما گاهی اوقات در بعضی افراد این علائم و نشانه‌ها حادتر شده و با تب، تورم غدد لنفاوی و ضعف جسمانی همراه است.
4) آیا ممکن است ارتودنسی یکی از دلایل ایجاد آفت دهان باشد؟
ارتودنسی دندان یا براکت‌ها خود به خود باعث ایجاد آفت دهان نمی‌شوند، مگر در شرایطی که دندان‌های فرد از قبل دارای عفونت بوده و بهداشت دهان و دندان را رعایت نکرده باشد، که در این صورت، چه دندان‌های شما دارای براکت باشد، چه نباشد، باعث ایجاد عفونت می‌گردد.
5) آیا تبخال و آفت دهان یکی هستند؟
برخی افراد زخم دهان را با تبخال اشتباه می‌گیرند، این دو ماهیت کاملا متفاتی دارند، تبخال ناشی از یک عامل ویروسی به نام هرپس سیمپلکس بوده و در خارج دهان ایجاد می‌گردد در حالی که آفت در داخل دهان شکل می‌گیرد.
6) فرق آفت و سرطان دهان چیست؟
گاهی اوقات ممکن است زخم‌های ناشی از سرطان دهان با آفت دهان اشتباه گرفته شوند. این درحالی است که این دو عارضه از خیلی جهات با هم تفاوت دارند که شامل موارد زیر می‌باشند:
- زخم ناشی از آفت دهان طی دو هفته از بین می‌رود، در حالی که ضایعات ناشی از سرطان در مدت زمان کوتاه از بین نرفته و به طور نامحدود در دهان باقی می‌مانند.
- آفت دهان معمولا درد خفیفی دارد، در حالی که در سرطان ممکن است درد وجود داشته باشد یا نباشد.
- سطح آفت همواره صاف و رنگ مرکزشان سفید یا زرد است، در صورتی که ضایعات سرطانی برجسته و سفید و قرمز هستند.
- زخم آفت دهان معمولا با سوزش، درد موقت و لحظه‌ای همراه بوده، اما در سرطان عوارض جدی‌تری مانند مشکل بلع، صحبت کردن و حتی جویدن غذا وجود دارد.
1 دیدگاه