یکی از مشکلات شایع در میان تمام سنین و در اقشار مختلف جامعه، پوسیدگی دندان است. متاسفانه ماهیت این معضل به گونه‌ای است که معمولا در مراحل اولیه تشخیص داده نشده و زمانی فرد متوجه آن می‌شود که دردهای شدید آغاز شده‌اند و پوسیدگی دندان عمیق شده است. خوشبختانه راه‌کارهای درمان دندان پوسیده و پیشگیری از ایجاد آن نیز بسیار آسان است. در این بلاگ به بررسی علت پوسیدگی دندان، شیوه درمان و روش‌هایی برای مهار پیشرفت پوسیدگی، خواهیم پرداخت.
پوسیدگی دندان چپیست؟
در دهان ما باکتری‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند در تماس با قندها و کربوهیدارت‌ها، اقدام به تولید اسید نمایند. این اسیدها سطح مینای دندان را از بین برده و باعث ایجاد حفره، سوارخ و منافذ بر روی دندان شده، که در نهایت سبب تغییر رنگ، تخریب و پوسیدگی دندان می‌گردند. خراب شدن دندان‌ها سن مشخصی نداشته و از کودکان تا بزرگ‌سالان را درگیر می‌نماید. این معضل در مراحل اولیه نشانه خاصی ندارد، اما به تدریج که پوسیدگی عمیق می‌شود، علائمی چون درد شدید دندان، عفونت و حتی گاهی از دست دادن دندان را به دنبال دارد.
دسته‌بندی پوسیدگی دندان
انواع پوسیدگی دندان، بر اساس نوع و محل پوسیدگی در اصطلاح به کلاس‌های مختلف تقسیم می‌شوند:
- کلاس 1: پوسیدگی‌های قابل رویت
هنگامی که پوسیدگی دندان بر روی سطح دندان بوده و دندانپزشک به راحتی می‌تواند آن‌ها را مشاهده نماید. در واقع کلاس اول پوسیدگی دندان است. این پوسیدگی‌ها معمولا روی سطوح دندان‌های عقب مانند آسیاب، پره مولر یا بر روی دو طرف دندان‌های جلویی دیده می‌شوند.
- کلاس 2: پوسیدگی سطحی و غیر قابل رویت
در این مدل از انواع پوسیدگی دندان، اگر آسیب دیدگی و خرابی دندان در دیواره‌های کناری دندان‌های آسیاب یا پرمولر اتفاق افتد، به آسانی و با چشم قابل رویت نبوده و احتمال تخریب هر دو دندان را به صورت همزمان در پی خواهد داشت.
- کلاس 3: پوسیدگی دردیواره بین دندان‌های قدامی
هنگامی که پوسیدگی و عفونت در دیواره‌های دندان‌های جلویی بوده و سطوح بین دندانی را درگیر نماید، متاسفانه همانند کلاس قبل قابل رویت نبوده و می‌تواند باعث تخریب بخش زیادی از دندان‌ها گردد.
- کلاس 4: پوسیدگی در لبه دندان
زمانی که پوسیدگی دندان‌های قدامی تا لبه دندان ادامه پیدا کرده و گسترده تر شود، مرحله 4 به وجود می‌آید.
- کلاس 5: پوسیدگی تا مرز لثه و دندان
این مرحله زمانی است که عفونت‌های ایجاد شده در قسمت‌های جلویی و عقبی دندان، تا نزدیک به خط لثه پیشروی کرده و لثه را درگیر نماید.
- کلاس 6: پوسیدگی عمیق و گسترده
پوسیدگی به صورت حجم وسیعی در سطح بالایی دندان‌ها، چه دندان‌های قدامی ( بالا و پایین ) و چه دندان‌های عقبی دیده می‌شود.
دلیل ایجاد پوسیدگی دندان
زمانی باکتری‌های داخل دهان باعث ایجاد پوسیدگی بر روی سطوح مختلف دندانی می‌شوند که، عوامل زیر وجود داشته باشند:
- عدم بهداشت دهان و دندان مناسب
- تغذیه غلط و استفاده از مواد غذایی شیرین و اسیدی
- تشکیل پلاک و سفت شدن روی دندان
- کاهش بزاق دهان
- سندرم خشکی دهان
- پرتو درمانی در گردن و صورت
- برخی بیماری‌های خاص مانند سرطان
- مصرف برخی از داروها مانند داروی آسم
- بیماری لثه
- مصرف دخانیات
- ضربه‌های شدید و ناگهانی
روند پوسیدگی دندان چگونه اتفاق می‌افتد؟
مصرف بالای قندها و مواد نشاسته‌ای باعث ایجاد پلاک‌های دندانی شده که به صورت یک لایه چسبناک و شفاف روی دندان‌ها را می‌پوشانند. در اثر تغذیه باکتری‌ها از این پلاک‌ها اسید تولید می‌گردد که لایه رویی دندان را که بافتی سفت و سخت دارد، تضعیف کرده و سبب آغاز فرآیند پوسیدگی دندان می‌شود. در ادامه این پروسه فعالیت باکتری‌ها سبب تخریب کامل مینای دندان شده و رنگ آن به سمت تیره شدن می‌رود. به تدریج حفره‌های ریزی در مینای دندان ایجاد گردیده که به مرور زمان به بافت زیرین، که عاج نام دارد رسیده و به دلیل آسیب پذیری بیشتری که دارد، روند پوسیدگی سرعت می‌گیرد و در نهایت با تخریب دندان، فرد دچار دردهای شدید شده و پوسیدگی به عمق دندان نفوذ می‌کند.
در مجله دندانپزشکی ما می‌توانید برای بررسی آسیب‌های دیگر ناشی از پوسیدگی دندان، به بلاگ انواع آبسه دندان مراجعه نمائید.
آیا روند پوسیدگی در تمام دندان‌ها یکسان است؟
معمولا محل دندان، یکی از پارامترهای موثر در علت پوسیده شدن دندان‌ها است. پوسیدگی در دندان‌های عقبی بیشتر از دندان‌های جلو بوده و خصوصا دندان‌های آسیاب و عقل به دلیل شیارها، حفره‌ها و شکاف‌هایی که دارند، محل مناسب‌تری برای تجمع باکتری‌ها هستند. همچنین به دلیل این که دسترسی به دندان‌های عقب سخت‌تر و مسواک زدن دشوارتر است، ریسک بالاتری برای قرار گرفتن در معرض پوسیدگی دارند. اما این بدان معنی نیست که دندان‌های جلو پوسیده نمی‌شوند، بلکه برعکس پوسیدگی این دندان‌ها به مراتب بدتر است، چرا که بخاطر سیاه و بد رنگ شدن، ظاهر ناخوشایندی را در چهره ایجاد می‌کنند که باید در اسرع وقت نسبت به اصلاح آن‌ها اقدام کرد.
علائم پوسیدگی دندان
دندان پوسیده معمولا دارای یکسری نشانه‌هایی است که در اغلب اوقات در مراحل ابتدایی قابل رویت نیستند، اما زمانی که اوضاع رو به وخامت می‌گذارد، تازه علائم بروز خواهند کرد، که به طور کلی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- درد دندان بدون علت و ممتد
- حساسیت به گرما و سرما در هنگام خوردن و آشامیدن
- ایجاد سوراخ یا حفره در دندان
- بروز لکه‌های قهوه‌ای، سیاه یا سفید روی سطح دندان
- لثه‌های قرمز و متورم
- بوی بد دهان
- وجود طعم ناخوشایند در دهان
- بروز آبسه به دلیل عفونت بافت لثه یا ریشه دندان
از آنجا که تشخیص پوسیدگی دندان توسط فرد، پیش از رسیدن به شرایط وخیم، امکان پذیر نیست، بهتر است برای پیشگیری، از چکاپ ماهیانه در مطب دندانپزشکی غافل نشوید.
پیشگیری از بروز پوسیدگی در دندان
با دقت به نکات بهداشتی و انتخاب رژیم غذایی مناسب، میتوانیم به مقدار زیادی از بروز پوسیدگی دندان جلوگیری نمائیم. از موارد دیگری که می‌توانند در این زمینه کمک کننده باشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رعایت بهداشت دهان و دندان
یکی از موثرترین راه کارهایی که می‌تواند به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کند، مسواک زدن و استفاده از نخ دندان است. روزی دوبار مسواک زدن علی الخصوص بعد از وعده‌های غذایی که از مواد نشاسته‌ای و شیرینی‌جات استفاده کرده‌اید، می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
- استفاده از مواد حاوی فلوراید
خمیر دندان‌هایی که فلوراید دارند و حتی نوشیدن آب حاوی فلوراید، می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
- رژیم غذایی مناسب
محدود کردن استفاده از غذاهای شیرین، نوشیدنی‌های گازدار و مواد نشاسته‌ای می‌تواند در کند شدن روند پوسیدگی دندان موثر باشد.
- چکاپ منظم دندان‌ها
بدون شک بررسی منظم دندان‌ها در کلینیک دندانپزشکی خیلی بهتر می‌تواند به جلوگیری از هر نوع پوسیدگی کمک کند، چرا که به محض تشخیص، دندانپزشک می‌تواند اقدام به درمان کرده و از تشدید پوسیدگی و مزمن شدن آن جلوگیری نماید.
اگر عمق شیارهای دندان‌های آسیاب شما زیاد است، برای پیشگیری بهتر است از فیشور سیلانت‌ها استفاده نمائید.
راه‌های درمان پوسیدگی دندان
بسته به میزان، محل و عمق پوسیدگی، درمان‌های مختلفی توسط دندانپزشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از این روش‌ها بیشتر جنبه جلوگیری از پیشرفت پوسیدگی را دارند، که عبارتند از :
- درمان پیشگیرانه با سیلانت
یکی از روش‌های تخصصی درمان پوسیدگی در مطب دندانپزشکی، استفاده از یک لایه مخصوص سیلانت ( شیار پوش) روی سطح دندان‌های سالم اطراف است تا مانع سرایت پوسیدگی به سایر دندان‌ها گردد. روی دندان‌های پوسیده نیز با یک ژل فلوراید پوشانده می‌شود تا با این کار مینای دندان تقویت شده و به محافظت از آن کمک گردد.
- فلوراید درمانی
به دلیل این که فلوراید یک ماده معدنی است که به تقویت دندان‌ها کمک می‌نماید و به نوعی باعث بازسازی مواد معدنی در ساختار دندان می‌شود، در مراحل اولیه پوسیدگی دندان برای جلوگیری از ادامه روند تخریب دندان از فلوراید درمانی کمک می‌گیرند. با این روش به مقاوم سازی و تقویت دندان به ویژه در کودکان کمک می‌گردد.
فلوراید بهترین روش برای جلوگیری از پوسیدگی دندان است، به دلیل خواص تقویتی و مقاوم سازی که دارد، از آن در بسیاری از خمیردندان‌ها استفاده شده است.
- پر کردن دندان
اگر دندان پوسیده در مراحل اولیه و میزان تخریب بسیار سطحی و کم بوده به طوری که عاج دندان سالم باشد، دندانپزشک با برداشتن عفونت‌ها و پوسیدگی‌ها اقدام به ترمیم دندان نموده و در نهایت حفره ایجاد شده را با مواد مناسب پر می‌کند.
- درمان ریشه( عصب کشی )
اگر میزان پوسیدگی به عمق دندان و بافت پالپ نفوذ کرده باشد، دندانپزشک با کمک روش درمان ریشه یا عصب کشی اقدام به ترمیم ریشه دندان عفونی کرده و پس از پاک سازی، حفره ایجاد شده را با مواد ترمیمی مناسب پر کرده و در نهایت برای افزایش مقاومت دندان، از روکش برای تکیمل درمان خود استفاده می‌نماید.
- کشیدن و حذف دندان
در نهایت اگر میزان آسیب به پالپ قابل درمان نباشد، به طوری که نتوان دندان را نجات دارد، دندانپزشک اقدام به کشیدن دندان می‌نماید. برای جایگزین کردن دندان از دست رفته روش‌های مختلفی اعم از: ایمپلنت، بریج دندان، پروتز و … وجود دارند، که دندانپزشک با توجه به شرایط بیمار می‌تواند یکی از این روش‌ها را انتخاب نماید.
درمان خانگی جهت جلوگیری از پوسیدگی دندان
بهترین راه کارهای خانگی جهت حفظ سلامت دندان‌ها، در مقابل پوسیدگی به شرح زیر است:
- استفاده مواد معدنی و ویتامین‌ها مانند D
- داشتن رژیم غذایی سالم
- رعایت اصول بهداشت دهان و دندان
- مسواک زدن و استفاده از نخ دندان
- محلول‌های آب و نمک و دهانشویه‌های مناسب
- مصرف چای سبز به عنوان منبع طبیعی فلوراید
- استفاده از ریشه شیرین بیان و روغن میخک
بهترین دهانشویه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان، استفاده از انواع روغن کنجد، نارگیل و ریشه شیرین بیان است که می‌توان آن‌ها را به عنوان دهانشویه طبیعی مورد استفاده قرار داد.
پوسیدگی دندان در کودکان چه فرقی با بزرگ‌سالان دارد
معمولا کودکان به دلیل استفاده از شیر در هنگام خواب، نوشیدنی‌های شیرین مانند آب میوه و تنقلات شیرین، آبنبات، در معرض پوسیدگی دندان قرار می‌گیرند، در نتیجه از همان ابتدا باید نسبت به سلامت دهان و دندان آن‌ها حساسیت به خرج داد. روندکار در مورد کودکان و بزرگ‌سالان فرقی ندارد و در صورت لوزم انواع درمان‌های، فلوراید تراپی، ترمیم دندان و حتی عصب کشی نیز برای آن‌ها انجام می‌گیرد.
عوارض شایع پوسیدگی دندان
علاوه بر دردهای مزمن و شدید، عوارض دیگری علی الخصوص در مورد کودکان وجود دارد که در صورت نادیده گرفتن می‌تواند طبعات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد:
عوارض در بزرگ‌سالان
- بوی بد دهان
- گسترش عفونت به لثه‌ها
- ایجاد حساسیت دندانی
- از دست دادن دندان
عوارض منفی در کودکان
- مانع از رشد مناسب
- تاثیر منفی در تغذیه
- ایجاد اختلال در گفتار
- تاثیر منفی در رشد فک
- تاثیر مخرب در سلامت لثه و دندان‌های دائمی
کلام آخر
اگر چه رعایت بهداشت دهان و دندان یک اصل بسیار مهم در حفظ سلامت و جلوگیری از پوسیدگی دندان، به شمار می‌آید. اما در کنار آن باید، نقش موثر دندانپزشک در تشخیص پوسیدگی دندان و درمان آن را جدی گرفت. کافی است با مراجعه به مطب دندانپزشکی یکی از پزشکان مجرب، مانند دکتر آزاده خلجیان از راهنمایی و مهارت ایشان در زمینه پوسیدگی دندان کمک گرفته و از پیشرفت عفونت به بافت پالپ و سایر دندان‌ها جلوگیری نمائید.
