سیر تکامل انسان در طی هزاران سال باعث شده که تغییرات متفاوتی را تجربه کند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، رشد دندان آسیاب سوم یا همان دندان عقل است. دندان‌های عقل بین سنین 17 تا 25 سالگی رشد کرده و اگر رویش آن‌ها به صورت نرمال باشد، در عملکرد دهان و دندان بسیار موثر هستند، اما طبق تجربه، دراغلب موارد، رشد این دندان‌ها با مشکل مواجه شده و چالش‌هایی را برای افراد به وجود می‌آورد. در این بلاگ از صفر تا صد، اطلاعات مربوط به دندان عقل را برای شما مطرح کرده‌ایم.
دندان عقل چیست؟
دندان عقل از سری دندان‌های دائمی بوده که به عنوان آخرین دندان در هر قوس فکی انسان خودنمایی می‌کنند. نام دیگر آن‌ها دندان مولر بوده ومعمولا در پشت دندان‌های آسیاب رشد می‌نمایند. از آن‌جایی که این دندان‌ها معمولا همزمان با بلوغ عقلی و سنی فرد رویش دارند، به دندان عقل معروف‌اند. این دندان‌ها به طور کلی 4 عدد هستند که در برخی افراد ممکن است تنها 2 یا 3 دندان از فک خارج گردد و دندان بعدی به صورت نهفته در فک باقی بماند. دندان عقل نهفته به طور کامل رشد نکرده و دندان‌های دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به سه دندان آخر که در طرفین فک‌های بالا و پایین هستند، دندان آسیاب بزرگ، آسیای بزرگ، مولار یا دندان مولر گفته می‌شود. تعدا این دندان‌ها 12 عدد بوده و به ترتیب آسیاب اول، دوم و سوم نام دارند.
انواع دندان عقل
به مرور زمان و با گذشت هزاران سال، فک انسان دچار تغییرات عدیده‌ای گردیده و کوچک‌تر از حالت اول خود شده و برای همین فضای رویش دندان‌های عقل در فک محدود و حتی،گاهی با مشکل مواجه می‌گردد. رشد دندان آسیاب سوم در افراد مختلف یکسان نیست و به طور کلی به سه شکل رخ خواهد داد، که عبارتنداز:
- دندان عقل کامل:
این نوع دندان عقل در صورتی که فضای کافی در فک در اختیار داشته باشد، طبیعی رشد کرده و به صورت کامل از لثه خارج می‌شود. تنها نکته قابل تامل در این مدل دندان‌ها این است که، به دلیل این که در انتهای فک قرار دارد، باید نسبت به بهداشت آن توجه بیشتری مبذول داشت.
- دندان عقل نهفته:
به دندان عقلی که از زمان رویش آن گذشته و به دلایل متعددی قادر به خارج شدن از لثه و فک نیست، دندان عقل نهفته می‌گویند. این دندان‌ها عموما در بافت نرم یا سخت گیر می‌کنند و می‌توانند بدون هیچ درد و علائمی سالیان سال در فک باقی مانده و مخفی شوند. تنها به کمک عکس رادیولوژی قابل تشخیص هستند. نکته قابل اهمیت این است که این دندان‌ها در اطراف خود فولیکول داشته و با گذشت زمان و عدم توجه کافی ممکن است، سبب ایجاد کیست و آسیب به سایر قسمت‌ها شوند.
- دندان عقل نیمه نهفته:
گاهی فرآیند رشد دندان آسیاب سوم کامل نشده و تنها قسمتی ازتاج دندان از لثه خارج می‌شود. این امر باعث بروز مشکلات عدیده ای مانند درد، آسیب به قسمت‌های دیگر، سلولیت و شایدآبسه دندان می‌گردد. این عارضه بیشتر در افرادی که اندازه فک‌شان برای رویش دندان، مناسب نیست، همچنین کودکانی که راشیتیسم و کم خونی رنج می‌برند، دیده می‌شود.
عواقب رشد نامناسب دندان عقل
در صورتی که دندان عقل در فضایی فشرده و نامناسب رشد کند، میتواند مشکلات و عواقب زیر را به همراه داشته باشد:
- صدمه دیدن دندان‌های دیگر:
دندان مولر سوم میتواند با فشار به آسیای دوم، سبب آسیب و ایجاد عفونت گردد. از عوارض دیگر این فشار بر دندان‌های اطراف،می‌توان به بهم خوردن نظم و چینش دندان‌ها اشاره کرد.در چنین شرایطی فرد برای اصلاح شرایط دندان خود نیاز به انجام ارتودنسی دندان خواهد داشت.
- بروز کیست و تورم فک:
دندان عقل درون کیسه‌ای در استخوان فک رشد کرده و در حین رشد احتمال دارد که این کیسه با مایعات پرشده و منجر به ایجاد کیست گردد. این عارضه میتواند به استخوان فک، دندان‌ها و اعصاب آسیب برساند. همچنین گاهی در اطراف محل رویش دندان مولر یک تومور غیر سرطانی و خوش خیم ایجاد می‌شود که جهت درمان آن باید بافت و استخوان اطراف آن برداشته شوند.
- پوسیدگی:
دندان آسیاب سوم که به خوبی در فک رشد می‌کند، به دلیل این که در انتهای فک بوده، ممکن است فرد در هنگام مسواک زدن نتواند به خوبی این ناحیه را تمیز کرده و در نتیجه به مرور زمان با پوسیدگی مواجه گردد. همچنین گاهی مواد غذایی و باکتری ها به راحتی درفضای بین لثه و دندان عقل نیمه نهفته قرار گرفته و زمینه را برای پوسیدگی فراهم می‌کنند.
- بیماری پری‌کرونیت:
زمانی که دندان عقل کامل رشد نکرده است و به خوبی تمیز نمی‌گردد، میتواند خطر ابتلا به نوعی بیماری التهابی و دردناک به نام پری‌کرونیت را در ناحیه رشد دندان عقل افزایش دهد.
دندان عقل را بکشیم یا نه؟
وقتی دندان عقل به صورت طبیعی در فک ما رشد کند، نیازی به مراجعه به مطب دندانپزشکی و کشیدن آن نبوده و تنها نکته حائز اهمیت جدی گرفتن بهداشت دهان و دندان است. چراکه به دلیل وضعیت قرارگیری این دندان‌ها در انتهای قوس فکی، رسیدگی و تمیز کردن آن‌ها بسیار دشوار بوده، از این رو برای جلوگیری از پوسیدگی و آسیب رسیدن به سایر دندان‌ها، باید نکات بهداشتی را جدی گرفت. اما در صورتی که دندان مولر به صورت نهفته یا نیمه نهفته باشد، باید حتما با مشورت دندانپزشک برای درمان آن اقدام کرد. دقت داشته باشید که برخی مواقع دندان عقل به جای رشد عمودی، به صورت افقی رشد کرده و سبب تخریب دندان‌های مجاور می‌گردد، همچنین در مواردی مانند زیر نیز رشد دندان آسیاب سوم میتواند مشکل ساز شده و باید برای کشیدن آن اقدام کرد:
- دندان‌ها در زیر لثه پنهان شده و نمی‌توانند جوانه بزنند. در نتیجه سبب تشکیل کیست شده و ریشه دندان‌های مجاور را از بین می‌برند.
- وقتی دندان مولر به طور کامل خارج نشود، محل مناسبی برای تجمع باکتری‌هایی که سبب بروز بیماری‌های مختلف حفره دهان می‌شوند، می‌گردد.
- پوسیدگی و درد شدید در دندان عقل وجود داشته باشد.
- بافت‌های نرم کنار دندان عقل به طور مکرر آلوده شوند.
- وقتی لثه ها ملتهب و متورم می‌شوند.
- ایجاد ترک و شکستگی در دندان مجاور دندان عقل رخ دهد.
- در برخی موارد در زمان کاشت دندان، ممکن است طبق نظر جراح دندان عقل کشیده شود، برای آشنایی با فرآیند کاشت دندان به مجله دندانپزشکی مراجعه کرده و صفر تا صد آن را مطالعه نمائید.
بهترین سن کشیدن دندان عقل 20 سالگی است، چرا که با افزایش سن، ریشه دندان‌های عقل قطورتر شده و عوارضی چون التیام دیرتر، کاهش تحمل بیماری و حتی شکستگی فک در افراد سالمند را ممکن است، به همراه داشته باشد.
دلایل رشد نامناسب دندان عقل
دلایل رشد نامناسب دندان عقل
گاهی به دلایلی مانند: وراثت، بیماری‌های دوران کودکی مثل راشیتیسم ، کم خونی و همچنین عدم هماهنگی رشد استخوان فک با دندان‌ها، دندان عقل به صورت نهفته و نیمه نهفته در زیر بافت نرم لثه یا بافت سخت استخوان به صورت ناقص رشد می‌کند.
جراحی دندان عقل
اگر دندان عقل به صورت کامل رشد کرده باشد، کشیدن آن نیاز به تخصص خاصی نداشته در هر کلینیک دندانپزشکی معتبری بدون هیچ دغدغه‌ای انجام خواهد شد. اما کشیدن دندان عقل زمانی مشکل ساز می‌شود که به صورت نهفته یا نیمه نهفته باشد. در این زمان جراح یا دندانپزشک با تهیه عکس رادیولوژی و بررسی وضعیت دندان‌های شما بهترین شیوه درمان را ارائه خواهد داد. هنگامی که دندان عقل در زیر پوشش لثه یا داخل استخوان فک قرار دارد،دندان مولر باید از طریق جراحی خارج شده و برای این امر بعد از بی‌حسی موضعی، دندانپزشک اقدام به خارج کردن دندان عقل می‌نماید.
عوارض جراحی دندان عقل
عوارض ناشی از کشیدن دندان عقل معمولا موقتی بوده و خیلی زود بر طرف می‌شوند، با این وجود گاهی این مشکلات میتواند بسیار جدی و دردسرساز باشند:
- گاهی در حفره‌ای که بعد از کشیدن دندان ایجاد می‌شود، غذاگیر کرده و باعث تجمع باکتری‌ها و عفونت لثه خواهد شد.
- از عوارض شایع کشیدن دندان خونریزی لثه و آسیب به اعصاب است.
- اگر قطر حفره ایجاد شده بعد از کشیدن دندان، بیشتر از 2 میلی‌متر باشد، باعث صدمه به سینوس ماگزیلا که در بالای دندان عقل فک بالا قرار دارد، می‌شود.
مراقبت‌های بعد از جراحی
زمان بهبودی محل جراحی دندان عقل، بر اساس نوع درمان و سختی یا راحتی جراحی، در افراد مختلف متفاوت است. به طور میانگین التیام زخم ناشی از کشیدن دندان عقل بین 5 تا 7 روز و درمان لثه بین 3 تا 4 هفته طول می‌کشد. اگر درحین جراحی به استخوان فک آسیب وارد شود، تقریبا 6 ماه زمان لازم است تا ترمیم صورت پذیرد. برای این که بهترین نتیجه را بعد از انجام جراحی بدست آورید، بهتر است مراقبت‌های بعد ازکشیدن دندان عقل را جدی بگیرید:
- بعد از جراحی نباید آب دهان را بیرون بریزید یا اصطلاحا تف کنید، چون این کار باعث می‌شود که لخته خونی که در حفره دهانی ایجاد شده وجود دارد، از دهان خارج شده و خونریزی شدت یابد.
- برای جلوگیری از خونریزی در طول 24 ساعت اول، باید یک گاز استریل را کمی مرطوب کرده و به مدت 45 دقیقه روی محل دندان کشیده شده، فشار دهید تا خونریزی متوقف شود.
- از خوردن نوشیدنی با نی خودداری کند.
- در صورت درد شدید، بهترین گزینه استفاده ازکمپرس سرد است. برای این کار کیسه یخ را روی پوست صورت ناحیه جراحی شده قرار دهید و با استفاده از مسکن‌هایی که توسط دکتر تجویز شده است، درد را مدیریت کنید.
- در طول 24 ساعت اول، کاملا استراحت نمائید و 3 الی 5 روز بعد از جراحی نیز انجام فعالیت‌های ورزشی و کارهای سنگین را به تعویق بی‌اندازید.
- از نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای و نوشابه خودداری کرده و حتی المقدور از غذاهای نرم و خنک استفاده کنید، بهترین پیشنهاد مصرف بستنی است.
- استفاده از آب نمک به عنوان دهانشویه میتواند در بهبود زخم موثر باشد.
- در اولین شب ترجیحا مسواک نزده و بعد از یک روز به آرامی مسواک زدن را از سر بگیرید.
- حتی اگر بخیه‌های ناحیه جراحی جذبی هستند، حتما برای چکاپ چند روز بعد از عمل به مطب دندانپزشکی مراجعه نمائید.
- تمام داروهای آنتی بیوتیک و مسکن تجویز شده توسط جراح را در ساعت مقرر مصرف کرده و در صورت بروز هر مشکلی بلافاصله با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
چای کیسه‌ای به دلیل داشتن اسید تانیک باعث لخته شدن خون و توقف خونریزی می‌شود که میتواند گزینه‌ی مناسبی به جای استفاده از گاز استریل باشد.
توصیه نهایی
کشیدن دندان عقل چه بسیار ساده باشد یا طی یک جراحی پیچیده و حساس، یک درمان تهاجمی بوده و باید در انتخاب کلینیک دندانپزشکی و دکتر جراحی که قرار است، این عمل را انجام دهد، دقت نمائید.داشتن تجربه و تبحر برای انجام این مدل جراحی میتواند در نتیجه نهایی بسیار تاثیرگذار بوده و باعث شود که بیمار دوران نقاهت بهتری را سپری نماید. در این راستا به شما توصیه می‌کنیم از مهارت و دانش پزشکان حاذقی چون دکتر آزاده خلیجان استفاده کرده و زمان بهبودی ناشی از کشیدن دندان عقل را به حداقل برسانید.
