یکی از رایج‌ترین معضلات و بیماری‌هایی که دهان و دندان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، آبسه دندان است. این عارضه دردناک در همان مراحل اولیه، نیازمند مراقبت و رسیدگی فوری است، چرا که، در صورت قصور در درمان، احتمال این که عفونت ناشی از آبسه دندان وارد خون شده و در مناطق دیگر بدن گسترش یابد و حتی منجر به مشکلات جبران ناپذیری مانند از دست دادن دندان شود، بسیار زیاد است. برای همین در این مطلب علل و عوامل بروز این عارضه و روش‌های پیشگیری و درمان آن را بیان کرده‌ایم.
آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان، حفره‌ای چرکی به شکل یک تورم قرمز و جوش مانند است که عموما ناشی از عفونت‌های باکتریایی بوده و در دهان ایجاد می‌شود. این حفره یا بافت پر از چرک، در اطراف ریشه دندان یا نواحی مختلفی از دهان به وجود می‌آید. در صورتی که این معضل به موقع درمان شود، هیچ دردسری نخواهد داشت، اما در غیر این صورت، می‌تواند از فک به گردن، سر یا سایر اعضای بدن گسترش یافته و مشکل‌ساز گردد. آبسه دندان به خودی خود برطرف نشده و نیازمند درمان اصولی توسط پزشک متخصص است.
آبسه دندان، می‌تواند تمام رده‌های سنی از پیر، جوان و کودک را درگیر نماید.
علائم آبسه دندان
آبسه دندان عموما شدت‌های مختلفی دارد، در موارد ساده با درمان‌های سطحی برطرف شده، اما گاهی وخامت عفونت ناشی از آبسه به حدی است که باعث پارگی می‌گردد. نشانه‌ها و علائمی که باعث شناسایی آبسه دندان می‌شوند، عبارتند از :
- توده متورم قرمز رنگ کوچک یا بزرگ
- درد شدید، مداوم و ضربان‌دار
- حساسیت به غذا و نوشیدنی‌های سرد و گرم
- احساس درد در هنگام جویدن غذا
- تب
- حساس و متورم شدن غدد لنفاوی
- متورم شدن فک و صورت و گردن
- طعم و بوی بد دهان
- تحریک و التهاب لثه‌ها
- ایجاد مشکل در بلع و تنفس
شایع‌ترین نشانه آبسه دندان، برآمدگی جوش مانند روی لثه است، که با فشار آن چرک به صورت یک مایع از آن خارج می‌شود.
عوامل مسبب ایجاد آبسه دندان
دندان‌ها از بیرون دارای ساختار سفت و محکم هستند، اما قسمت‌های داخلی یعنی پالپ دندان از اعصاب، بافت همبند و عروق خونی تشکیل شده است، که می‌تواند در معرض عفونت‌های باکتریایی قرار گرفته و دچار آبسه گردد. دلایل مختلفی مانند وجود ترک خوردگی در دندان یا پوسیدگی‌های درمان نشده هستند که می‌توانند سبب بروز این مشکل شوند، شایع‌ترین عواملی که سبب بروز آبسه در دندان و دهان می‌شوند، عبارتند از:
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
- کوتاهی در مسواک زدن و عدم استفاده از نخ دندان
- استفاده بیش از حد از فلوراید
- بیماری‌هایی مانند سرطان و دیابت
- مصرف برخی دارها
- رژیم غذایی سرشار از قند
- بیماری پریودنتال لثه
- آسیب و صدمه به دندان در اثر عوامل مختلف
تمامی دندان‌ها به دلیل داشتن بافت حساس، مستعد آلوده شدن با عفونت باکتریایی هستند، اما طبق آمار، دندان‌های آسیاب و به ویژه دندان‌ها با شیار عمیق، حساسیت به مراتب بیشتری نسبت به عفونت‌های باکتریایی دارند.
راه کارهای جلوگیری از آبسته دندان
همواره پیشگیری بهتر از درمان است، اگر شما هم به این شعاراعتقاد دارید، برای جلوگیری از ابتلا به آبسه دندان پیشنهاد می‌کنیم راه کارهای زیر را مد نظر قرار دهید:
- هر شش ماه یکبار برای معاینه روتین و چکاپ دندان‌ها به مطب دندانپزشکی مراجعه نمائید.
- روزی دو بار و هر بار به مدت دو دقیقه دندان‌ها را با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک کنید.
- مسواک خود را هر 4 ماه یکبار عوض کنید.
- برای نواحی که به سختی قابل دسترس هستند، حتما از نخ دندان استفاده نمائید.
- اگر دندان لق یا ترک خورده دارید، در اسرع وقت برای ترمیم آن اقدام کنید.
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین را محدود کرده تا از ایجاد حفره در دندان مصون بمانید.
- سلامت بهداشت دهان و دندان را جدی گرفته و از دهانشویه‌های حاوی فلوراید استفاده کنید تا حتی الامکان از پوسیدگی دندان جلوگیری گردد.
انواع آبسه دندان
آبسه دندان می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد گردد، در ادامه تمام آن‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
آبسه پریودنتال
این مدل آبسه تحت عنوان آبسه جانبی یا آبسه پاریتال نیز شناخته می‌شود و منشاء آن معممولا پاکت پریودنتال بوده که بافت‌ها و استخوان‌های نگهدارنده دندان را تخریب کرده و به همین دلیل هم بیماری پیشرفته لثه را به دنبال دارد. این مدل آسیب یک وضعیت اورژانسی دندانی بسیار دردناک و شایع است که، در نتیجه تجمع باکتری یا گیرافتادن جسم خارجی در کیسه‌های پریودنتال ایجاد می‌گردد. این مشکل نیاز به درمان سریع و به موقع دارد.
آبسه ژنژیوال
آبسه ژنژیوال یکی از انواع آبسه دندانی است که بین لثه و دندان ایجاد شده و معمولا به علت عفونت باکتریایی که در نتیجه پوسیدگی دندانی، مسواک زدن نادرست، شکستگی دندان، گیرکردن غذا در خط لثه و یا زمانی که خونریزی در خط لثه اتفاق می‌افتد، ایجاد می‌گردد. آسیب تروماتیک یا وارد آمدن نیروی بیش از حد روی دندان- در اثر ارتودنسی – نیز می‌تواند باعث بروز این نوع آبسه شود. آبسه لثه یا ژنژیوال، یکی از متداول‌ترین نوع این بیماری بوده که در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند.
آبسه پری کرونال
در این نوع از آبسه، بافت دندان نهفته یا نیمه نهفته مورد هدف قرار می‌گیرد و عموما هم در فک پایین و روی دندان‌های عقل اثر گذاشته و آن‌ها را درگیر می‌نماید، به همین دلیل با عنوان آبسه دندان عقل هم شناخته می‌شود. دندان‌های عقل به دلیل موقعیتی که دردهان دارند، اغلب به سختی تمیز می‌شوند و همین امر سبب می‌گردد که در معرض عفونت قرار گرفته و بعضا دچار آبسه شوند. توجه کنید که آبسه دندان عقل را نباید دست کم گرفت، چرا که می‌تواند منجر به بروز عوارضی مانند دندان درد و تورم غدد داخل گردن و … شود، که بسیار خطرناک است.
آبسه پری اپیکال
محل ایجاد آن معمولا در انتهای ریشه دندان بوده، به طوری که گاهی اوقات، چرک ناشی از عفونت دندان از نوک ریشه و از طریق استخوان به داخل لثه پخش شده، بنابراین لثه‌ها در نزدیکی ریشه دندان متورم گردیده و اغلب درد شدیدی ایجاد می‌کنند که در هنگام جویدن بدتر هم می‌شود. در این مورد، بسته به محل دندان، عفونت ممکن است به بافت‌های نرم گسترش یابد و باعث تورم در فک، کف دهان یا ناحیه گونه‌ها گردد. در نهایت، احتمال باز شدن بافت و تخلیه چرک وجود خواهد داشت. لازم به ذکر است که عفونت‌هایی که برای تاثیر بر راه هوایی گسترش می‌یابند می‌توانند جدی و حتی تهدید کننده زندگی باشند، بنابراین در این نوع از آبسه باکتری از پالپ ( داخلی‌ترین قسمت دندان) رد شده و می‌تواند تا ریشه دندان نفوذ کرده و آبسه پری اپیکال را ایجاد نماید.
آبسه دندان در بارداری
در دوران بارداری به دلایلی مانند زیر، ممکن است، آسیب‌های دهان و دندان ایجاد شوند که عبارتند از:
- تغییرات هورمونی: که سبب حساس شدن لثه‌ها و متورم شدن آن‌ها می‌شود.
- تهوع ناشی از بارداری: باعث بالا آمدن اسید معده و آسیب به دندان‌ها می‌گردد.
- تغییر رژیم غذایی: برخی از ویارها و عادت‌های خاص این دوران می‌تواند باعث ایجاد آسیب به دهان و دندان‌ها شود.
این موارد می‌توانند سبب عفونت و آبسه دندان در دوران بارداری شده و سلامت مادر و جنین را به خطر بی‌اندازند و حتی در برخی موارد سبب سقط چنین و اختلال در رشد آن شوند. همچنین احتمال تولد پیش از موعد و با وزن کم نوزاد نیز وجود دارد. بنابراین بهتر است که زنان باردار در صورت مشاهده عفونت‌های دهان و دندان به پزشک مراجعه کنند، دندانپزشک با استفاده از مسکن و آنیتی‌بیوتیک ضعیف‌تر و بی‌حسی‌های ایمن، اقدام به بر طرف کردن آسیب های ایجاد شده خواهد کرد.
بیماری‌های لثه، آبسه دندان و پوسیدگی‌های بعد از زایمان، از عوارض شایع دوران حاملگی به شمار می‌آیند، بنابراین بهتر است قبل از اقدام به بارداری با مراجعه به دندانپرشک و چکاپ کامل از صحت و سلامت دهان و دندان خود مطمئن شوید.
آبسه دندان عصب کشی شده و روکش‌دار
زمانی که درمان ریشه، به درستی انجام نگیرد، قرار دادن روکش، باعث ایجاد فشار به عصب‌های باقی مانده شده و در نهایت آبسه دندان رخ خواهد داد. بعد از عصب کشی دلایلی مانند زیر می‌تواند باعث بروز آبسه دندان شود:
- نفود متریال از عصب به نوک ریشه دندان و داخل بافت
- وجود ضایعه و عفونت در استخوان و لثه اطراف دندان عصب کشی شده
- ترمیم و پرشدگی نادرست
- عفونت ریشه و عصب دندان
آبسه دندان در کودکان
دندان‌های شیری کودکان نیز، به دلیل مصرف میان وعده‌های شیرین و نشاسته‌ای و عدم استفاده از مسواک و نخ دندان به طور مداوم و منظم، می‌توانند در معرض عفونت و پوسیدگی قرار گرفته و یا دچار آبسه شوند. ابتلا آبسه در کودکان به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی آن‌ها می‌تواند خطراتی مانند بروز روماتیسم قلبی و مفصلی را به همراه داشته باشد. از این رو مراقبت از دندان‌های شیری کودکان بسیار حائز اهمیت است، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید در اسرع وقت به دندانپزشک کودکان مراجعه و نسبت به درمان لازم اقدام کرد:
- ایجاد ناحیه قرمز و متورم یا جوش مانند بر روی لثه و اطراف دندان کودک
- تب و تهوع
- درد در دندان یا اطراف گردن و چانه و صورت کودک
- بوی بد دهان کودک
آبسه دندان کشیده شده
هنگامی که دندان کشیده می‌شود، احتمال بروز التهاب و عفونت در لثه‌ها بسیار زیاد بوده و در صورتی که بهداشت دهان و دندان به طور کامل اجرا نشود یا دستورالعمل و توصیه‌های دندانپزشک رعایت نگردد، ممکن است عفونت در ناحیه دندان کشیده شده، سبب ایجاد آبسه دندان گردد.
آبسه دندان ایمپلنت شده
از عوارض بسیار شایع ایمپلنت دندان، آبسه دندان است که معمولا در اطراف لثه و دندان‌های مجاور عفونت ایجاد شده و رفته رفته باعث بروز آبسه می‌گردد. در صورتی که عفونت درمان نشود، ایمپلنت پس زده و باید برداشته شود. بنابراین دقت نمائید نحوه کاشت و کیفیت ایمپلنتی که انتخاب می‌کنید، بسیار حائز اهمیت است.
عوارض آبسه دندان
خطرات و عوارض آبسه دندان، می‌تواند بسیار خطرناک بوده و حتی منجر به مرگ شود. مهم‌ترین آن‌ها موارد زیر هستند:
- التهاب و درد بسیار شدید
- از دست دادن دندان
- آسیب قلبی و احتمال بروز ذات‌الریه
- ورود باکتری به جریان خون و ایجاد سپتی سمی یا گند خونی
- سلولیت یا عفونت پوست و بافت‌های زیرجلدی
- بروز آنژین لودویگ، در اثر سرایت عفونت به بافت‌های زیر زبان، فک پایین و زیر چانه
- استئومیلیت یا عفونت استخوان زیرین
- عفونت سینوسی
- آبسه مغزی
در اثر عدم درمان به موقع، عفونت می‌تواند باعث مسدود شدن راه تنفسی بیمار و در نهایت خفگی و مرگ او گردد.
درمان آبسه دندان
جهت بهبود آبسه باید بر روی پاک‌سازی عفونت و تسکین درد متمرکز شد، بنابراین بسته به علائم و وخامت آبسه، پزشک راه کار مناسب را انتخاب خواهد کرد. پیش از هر چیز ابتدا به کمک اشعه ایکس وضعیت آبسه دندان را بررسی می‌کنند، سپس با انتخاب یکی از روش‌های زیر، اقدام درمان عارضه می‌نمایند.
تخلیه آبسه
دندانپزشک با ایجاد یک برش کوچک روی آبسه، عفونت چرک را تخلیه کرده و سپس با محلول‌های مشخص و مخصوصی محل برش را درمان و ضدعفونی می‌کند.
درمان از طریق کانال ریشه
در این روش دندان آسیب دیده را سوراخ کرده و هر گونه پالپ عفونی را بر می‌دارند و در نهایت محفطه پالپ و کانال ریشه را درمان می‌کنند. طبق نظر پزشک، معمولا برای افزایش مقاومت دندان سوراخ شده، از روکش استفاده می‌نمایند.
کشیدن دندان
اگر آسیب وارد شده بر اثر عفونت، شدید باشد و دندانپرشک نتواند راهی برای نجات دندان پیدا کند ، کشیدن تنها راه تخلیه آبسه خواهد بود.
برداشتن جسم خارجی
اگر آبسه به دلیل وجود یک جسم خارجی ایجاد شده باشد، پزشک با برداشتن آن و تخلیه عفونت ایجاد شده، اقدام به درمان نموده و در نهایت محل را ضدعفونی می‌نماید.
مصرف آنتی بیوتیک
زمانی که عفونت به خارج از ناحیه آبسه مانند فک و صورت و … گسترش یابد و سیستم ایمنی بیمار را تحت الشعاع قرار دهد، آنتی بیوتیک تجویز می‌گردد.
البته لازم به ذکر است آنتی بیوتیک آبسه را درمان نمی‌کند، تنها عفونت‌های پخش شده را بهبود می‌بخشد.
درمان خانگی و سنتی آبسه دندان
درمان‌های خانگی و سنتی به عنوان درمان اصلی محسوب نمی‌شوند و تنها جنبه تسکین درد و التهاب تا رسیدن به دندانپزشک را دارند. با این وجود در صورت نیاز می‌توانید از روش‌های زیر جهت التیام موقت درد خود استفاده نمائید.
- استفاده از آب و نمک ولرم
- کمپرس آب سرد یا یخ
- استفاده از اسانس پونه گوهی
- قرقره روغنهای کنجد، نارگیل‌خام و زیتون
- استفاده از دمنوش شنبلیله
- مصرف مخلوط آب و آویشن به عنوان دهانشویه
- قرار دادن مخلوط نشاسته و آب و شکر روی محل عفونت
- قرقره مخلوط جوش شیرین و آب در دهان
- گذاشتن خمیر سیر یا سیر له شده روی موضع آبسه جهت کاهش درد
- ترکیب هیدروژن پر اکسید 3 % و آب به عنوان دهانشویه
- استفاده از ژل آلوئه ورا
- اسانس میخک یک روش درمان قدیمی در التیام درد
سخن نهایی
از آنجا که دلایل مختلفی می‌توانند سبب بروز آبسه دندان شوند، باید به محض دیدن علائم و نشانه‌های این عارضه بلافاصله و در اسرع وقت خود را به پزشک رسانده و اقدامات لازم را به عمل آورید، سهل‌انگاری در این امر می‌تواند خسارات جبران ناپذیری در پی داشته باشد. همچنین به خاطر داشته باشید که چه برای یک پر کردن ساده دندان و چه برای انجام و کاشت ایمپلنت، باید در انتخاب دندانپزشک خود دقت زیادی به خرج دهید، چرا که عدم تجربه و مهارت دندانپزشک و استفاده از متریال بی‌کیفیت، می‌تواند در روند درمان دندان‌های شما بسیار تاثیرگذار باشد و مشکلات بسیاری از جمله آبسه دندان را به وجود آورد. شما می توانید با گرفتن نوبت مشاوره رایگان از کلینیک دندانپزشکی دکتر آزاده خلجیان، از تمامی این خدمات بهره‌مند شوید.
سوالات مرتبط
1-آیا آبسه دندان با عفونت دندان یکی است؟
بله در واقع آبسه دندان همان عفونت دندانی است که به ریشه می‌رسد. زمانی که درد نسبتا شدید و مداوم در دندان‌ها وجود داشته باشد و به هیچ طریقی تسکین نیابد، می‌توان احتمال وجود عفونت دندان یا همان آبسه دندان را در نظر گرفت و سریعا نسبتا به درمان آن اقدام نمود.
2-آیا آبسه دندان می‌تواند بدون درد باشد؟
در مواقعی که آبسه برای دندانی که قبلا مورد عصب کشی قرار گرفته است، رخ دهد، این احتمال وجود دارد که بیمار به دلیل از بین رفتن اعصاب دندان، دردی را حس نکند، اما خوشبختانه علائم دیگری مانند تورم و التهاب لثه می‌تواند ما را به سمت احتمال بروز آبسه دندان و در نتیجه اقدام برای درمان آن سوق دهد.
3-آیا ارتودنسی می‌تواند باعث آبسه دندان شود؟
براکت‌های ارتودنسی به خودی خود باعث عفونت و آبسه دندان نمی‌شوند، آبسه دندان معمولا در اثر پوسیدگی‌های قبلی یا عفونت‌های باکتریایی اطراف دندان و لثه ایجاد شده و طبیعتا عدم رعایت درست بهداشت دهان و دندان چه در زمانی که ارتودنسی دارید و چه زمانی که ندارید می‌تواند منجر به عفونت و آبسه دندان شما گردد. تنها نکته مهم این است که در اطراف براکت‌ها ممکن است ذرات غذا گیر کرده و همین موضوع زمینه ساز رشد باکتری‌ها و در نهایت پوسیدگی و عفونت شود. در نتیجه اهمیت رعایت بهداشت دندان‌ها به خصوص در زمانی که ارتودنسی دارید، انکارناپذیر است.
4-آیا آبسه دندان خود به خود درمان می‌شود؟
خیر، اگر مشکوک به آبسه و عفونت دندان خود هستید، باید بلافاصله و بدون فوت وقت به دندانپزشک مراجعه کرده و نسبت به درمان اقدام نمائید، چرا که جدی نگرفتن این عارضه می‌تواند پیامدهای ناگواری مانند از دست دادن دندان، سرایت عفونت به سایر نقاط بدن مانند گردن و فک و مغز و … را در پی داشته باشد.
5-چه مدت می‌توان درمان آبسه دندان را به تعویق انداخت؟
با مصرف آنتی بیوتیک‌ها به طور موقت می‌توان درمان را عقب انداخت، اما باید در نظر بگیرید که آنتی‌بیوتیک درمان قطعی نیست و تنها یک سد موقت جهت عدم سرایت عفونت به سایر اندام‌ها بوده که نمی‌تواند خیلی موثر باشد. در نتیجه قبل از این که بدن نسبت به مصرف این داروها مقاوم شود، باید در اولین فرصت برای درمان نزد پزشک متخصص دندان، اقدام کرد.
